تعريف و
پيشينه فنبازارها
فنبازار به‌معنای بازار فناوری، یعنی محلی برای
مبادلات فناوري است. همانطور كه بازار مسكن محل مبادله مسكن است و بنگاه‌های
معاملات مسكن واسطه‌های اطلاعاتی و حقوقی معامله مسكن هستند، در بازار فناوری نیز
فنبازارها نقش واسطه‌ای برای رساندن اطلاعات فناوري به «عرضه‌كنندگان»،
«متقاضیان»، «كارآفرینان» و «سرمایه‌گذاران» را دارند. درضمن به ارائه مشاوره در
خصوص مراحل انتقال فناوري می‌پردازند.
تولد فنبازارها به بيش از دو دهه قبل (اواخر دهه 70
ميلادي) و كشورهای شرق آسیا بر می‌گردد. كشورهایی چون «ژاپن»، «چین» و «هنگ‌كنگ»
كه خود تولیدكننده فناوري نبودند و بیشتر از استراتژی انتقال فناوري استفاده می‌كردند،
برای سامان‌دهی جریان انتقال فناوري در كشورشان، اقدام به ایجاد ساختارهایی كردند
كه بعدها به‌نام Technomarket یاTechnomart معروف شدند.
نمونه‌ای از مهمترین فنبازارها
درحال حاضر عبارتند از:
- فنبازار آسیا و اقیانوسیه APCTT؛ مستقر در دهلی‌نو
- فنبازارYet2؛ در آمریكا
- شبكه نوآوري اروپا (IRC)
ظرایف موجود در انتقال فناوري، لزوم ایجاد مكانيسم
اطلاع‌رسانی صحیح، همچنين مشاوره ساختارمند و ايجاد بستري براي استانداردسازی
مبادلات را بوجود آورد که این نقش توسط فنبازارها ایفا می‌شود. در اصل فنبازار
در نقش یک واسطه‌ی حرفه‌ای در سطوح مختلف در کنار عرضه‌کنندگان (دانشگاه‌ها، پژوهشگاهها
و واحدهای تحقیق و توسعه‌ی صنایع) و متقاضیان فناوري (صنایع بزرگ، بنگاه‌های
اقتصادی کوچک و متوسط، سرمایه‌گذاران و حتی دانشگاه‌ها) خواهد بود. با این تعریف
می‌توان گفت فنبازار در اصل یک بنگاه تخصصی معاملات فناوري است. در این بازار،
فروشندگان فناوري فرصت می‌یابند تا ایده‌ها و فناوري‌های خود را به معرض نمایش
گذاشته و برای آنها اقدام به بازاریابی نمایند. از طرفی این امكان نیز وجود دارد
كه متقاضیان فناوري نیز تقاضاهای خود را مطرح نموده و به این صورت قدرت انتخاب
بالاتری در بین گزینه‌ها داشته باشد.
فن بازارها به سه دسته كلی تقسیم می‌شوند:
- فنبازار اطلاعات: در فنبازار اطلاعات، تنها اطلاعات
فناوري به مخاطبان عرضه می‌شود. در واقع همانطور كه وقتی به یك بنگاه معاملات
مسكن مراجعه می‌كنید، اطلاعات كاملی در مورد مسكن قابل خرید یا فروش با تمام ویژگی‌هایش
می‌بابید، در فنبازار اطلاعات هم می‌توانید از فناوري‌های قابل خرید و فروش مطلع
شوید.
- فنبازار انتقال فناوري: این گونه فنبازارها به طرفین
معامله انتقال فناوري مشاوره‌های فنی، حقوقی و بازار می‌دهند تا به بهترین شكل
منافع طرفین تامین شود.
- فنبازار تركیبی: كه هر دو وظیفه بالا را همزمان انجام
می‌دهد.
شبكه فنبازار
ملي ايران
دانش، فناوري و نوآوري، بزرگترين ثروت كشورها در دنياي
امروز محسوب ميشوند. درآمد حاصل از فروش منابع اوليه مانند نفت با درآمد حاصل از
ارزش‌افزوده ناشي از توليد و ارائه خدمات در حوزه‌هاي فناوري، قابل مقايسه نيست.
بسياري از كشورهاي دنيا بدون داشتن منابع مواد اوليه و انرژي، با تكيه بر دانش‌فني
به كشورهايي ثروتمند و صنعتي تبديل شده‌اند. فرآيند توسعه اقتصادي دانش محور
نيازمند زيرساخت‌هايي براي تجاريسازي يافته‌هاي پژوهشي و تسهيل مبادلات و انتقال
صحيح فناوري است. يكي از ابزارهايي كه براي تسهيل فعاليت‌هاي توسعه فناوري، شفاف‌سازي
و تقويت بازار فناوري در دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرد، فنبازارها مي‌باشند. فنبازارها
همچنين تلاش مي‌كنند به ايجاد و يا فعال‌تر شدن بخش‌هاي مختلف درگير با مقوله
تجاريسازي، مبادله و توسعه فناوري كمك كنند.
با گسترش روزافزون اهميت فنبازارها در دنيا به‌عنوان
يك ابزار قدرتمند توسعه و تبادل فناوري، ايده ايجاد فنبازار در كشور در سال ۱۳۸۱
شكل گرفت. با توجه به عدم وجود تجربه مشابه در داخل كشور، فاز مطالعاتي فنبازار
ملي ايران در همان سال در مجموعه پارك فناوري پرديس آغاز شد و مدل مناسب براي
پياده‌سازي در ايران با توجه به شرايط و زيرساخت‌هاي موجود در كشور در سال۱۳۸۳
استخراج گرديد.
شبكه فنبازار ملي ايران به‌عنوان تنها مرجع اطلاعات
فناوري كشور، تحت نظارت پارك فناوري پرديس، با هدف رفع نيازهاي اطلاعاتي افرادي كه
با مقوله تجاريسازي دانش فني و مبادلة آن سروكار دارند و نيز كمك به رفع مشكلات
تجاريسازي نوآوري‌ها تأسيس گرديده است. پيرو ابلاغ ماده واحده «تعيين و احصاء
فعاليت‌هاي مربوط به اقدام‌هاي ملي راهبرد كلان 1 و 3 نقشه جامع علمي كشور» توسط
شورايعالي انقلاب فرهنگي به معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهور (سال1391)، معاونت
مسؤوليت اجراي بند 2 ماده واحده مذكور را به پارك فناوري پرديس (متولي شبكه فنبازار
ملي ايران) تفويض نمود. بر اين اساس، پارك فناوري پرديس از طريق ساختار شبكه فنبازار
ملي ايران، مسؤوليت ساماندهي فن‌بازارهاي عمومي كشور و ايجاد فن‌بازارهاي تخصصي در
حوزه‌هاي مهم و اولويت دار كشور را برعهده دارد.
سامانه شبكه فنبازار ملي ايران
سامانه شبكه فنبازار ملي ايران، در بهمن‌ماه 1387 به‌دست
معاون وقت علمي و فناوري رييس‌جمهور به‌صورت رسمي افتتاح شد. سامانه شبكه فنبازار
ملي ايران كه از طريق آدرس:www.techmart.irقابل دسترسي است، مشتمل بر بانك اطلاعاتي پيشنهاد فناوري، تقاضاي
فناوري، محصولات فناورانه، متخصصين و خدمات تخصصي فناوري بوده و بصورت روزانه
بروزرساني مي‌شود.
برنامه‌هاي ملي شبكه
مهمترين ويژگيها و برنامه‌هاي شبكه فنبازار ملي ايران
شامل موارد ذيل است:
1. توسعه زيرساخت
پرتال شبكه فنبازار ملي؛
اين امر با سرمايه‌گذاري و پايش منظم اطلاعات در قالب‌هاي
اشاره‌شده در حال اجرا مي‌باشد.
2. توسعه فن‌بازارهاي
منطقه‌اي/ تخصصي/ دانشگاهي؛
- فن‌بازارهاي منطقه‌اي عهده‌دار مأموريت فنبازار ملي در
حوزه جغرافيايي منحصر به استانهاي كشور بوده و شركتهاي دانش بنيان، شهركهاي صنعتي
و ساير نهادهاي مرتبط با علم و فناوري را در سطح استان پوشش مي‌دهند. وظيفه اين فنبازارها،
گردآوري و مديريت اطلاعات مرتبط با دستاوردها و نيازهاي فناوري منطقه، با هدف
تعريف همكاري از طريق اشتراك اين اطلاعات در سطح منطقه و با ساير مناطق كشور است.
- فن‌بازارهاي
تخصصي بازوي تخصصي فنبازار ملي هستند كه در حوزه يك فناوري خاص و مشخص به‌نمايندگي
فنبازار ملي فعاليت خواهند داشت. به‌دليل تخصصي شدن تبادلات فناوري و دانش فني
در بسياري از حوزه‌ها، متمركز شدن همزمان در تمام حوزه‌هاي فناوري عملاً غيرممكن
است، در نتيجه با داير نمودن فن‌بازارهاي تخصصي، پوشش و ساماندهي حوزه‌هاي مختلف
فناوري به‌صورت تخصصي و دقيق و در تماس و تعامل نزديك با شركتهاي اين حوزه‌ها
صورت مي‌گيرد. شكل‌گيري اين فنبازارها عمدتاً با محوريت ستادهاي توسعه فناوريهاي
راهبردي رياست جمهوري، پژوهشگاهها، انجمن‌ها و اتحاديه‌هاي صنفي، سنديكاهاي
تخصصي، صنايع مادر و صنايع بزرگ و مراكزي از اين دست خواهد بود.
-فن‌بازارهاي دانشگاهي بر دستاوردهاي علمي، فناوري و
معرفي متخصصين دانشگاهي در زمنيه‌هاي مختلف تمركز داشته و با همكاري دانشگاه هاي
برتر كشور، ايجاد و راهبري ميشوند.
3. شبكه گسترده بين‌المللي؛
در حال حاضر تعاملات و همكاريهاي بين‌المللي گسترده‌اي
با مراكز انتقال فناوري كشورهاي مختلفي چون بلاروس، چين، هندوستان، روسيه،
اوكراين، كره جنوبي و نهادهاي مرتبط بين‌المللي و همچنين دفاتر وابستگي همكاريهاي
فناوري ايران در خارج از كشور وجود دارد.
4. خدمات تخصصي
در حوزه فناوري؛
در حال حاضر امكان ارائه خدمات مشتمل بر: خدمات تأمين
مالي پروژه‌هاي فناور، حقوق مالكيت معنوي، سرمايه‌گذاري خارجي، توسعه كسب‌وكار
داخلي، مطالعات اقتصادي و فني و ... از طريق «مركز تجاريسازي و خدمات فناوري» وجود
دارد.
5. نشستهاي تخصصي
با محوريت انتقال فناوري؛
اين نشست‌ها با حضور شركتها و مراكز خارجي فعال در
زمينه فناوريهاي خاص برگزار مي‌گردد و محوريت آن معرفي فناوري‌ها در راستاي تعريف
همكاري و توسعه بازار آنهاست.
6. برگزاري
تورهاي فناوري؛
اين برنامه به منظور حمايت از شركتهاي دانش‌بنيان براي
بازديد از نمايشگاه‌هاي هاي-تك خارجي و ايجاد زمينه مذاكره براي انتقال تجربيات و
دانش فني بين شركتهاي ايراني و خارجي انجام مي‌گيرد. نيازهاي فناورانه شركتهاي
داخلي در طراحي و هدفگذاري اين تورها كاملا نقش دارد.
7. لوح فشرده
نمايشگاه مجازي فناوريهاي كشور؛
معرفي و درج اطلاعات محصولات، و شركتهاي فعال در حوزه
فناوريهاي جديد در «لوح فشرده نمايشگاه مجازي فناوريهاي كشور» كه بصورت دوسالانه
منتشر مي‌شود و به‌صورت گسترده در سطح داخل و خارج از كشور و با همكاري سفارتخانههاي
ايران در خارج از كشور و سفارتخانههاي ديگر كشورها در ايران، توزيع مي‌گردد.
8. همكاري در راه‌اندازي
بورس دارايي فكري (بورس ايده) و بورس شركتهاي دانش‌بنيان؛
بر اساس بند «د» ماده 17 قانون برنامه پنجم توسعه كشور
و به استناد راهبردهاي كلان 1 و 3 نقشه جامع علمي كشور، مصوب شورايعالي انقلاب
فرهنگي در ارتباط با ايجاد بازار بورس شركتها و مؤسسات دانش‌بنيان و حمايت از
ورود سهام آنها به اين بازار و نيز با استناد به بند 2 ماده واحده ابلاغي از سوي
شورا درخصوص ايجاد بازار فرابورس شركتهاي دانش‌بنيان، اقداماتي با همكاري سازمان
بورس و اوراق بهادار، شركت فرابورس ايران و اداره كل مالكيت صنعتي سازمان ثبت
اسناد و املاك كشور برنامه ريزي شده كه هم‌اكنون مراحل نهايي خود را طي مي‌نمايد.
اين طرح ظرفيت بسيار مناسبي را براي داد و ستد دارايي‌هاي فكري فراهم نموده و
اعتماد‌سازي لازم از طريق سازوكار بورس صورت مي‌گيرد. در گام نخست اجراي طرح،
گواهي‌هاي ثبت اختراع و مجوزهاي صنعتي اعم از تاسيس و بهره‌برداري قابل دادوستد
خواهند بود.
·
برنامه بين‌المللی: شبكه تبادل و انتقال فناوري دي‌هشت
شبكه تبادل و انتقال فناوري دي‌هشت شامل شبكه اطلاعاتي و مبادلاتي ميان هشت كشور عضو است كه دربر‌گيرنده كاركردهاي فنبازار است و با مأموريت ظرفيت‌سازي و اطلاع‌رساني دستاوردهاي فناوري محصولات و نيازهاي صنعتي كشورهاي عضو، ساماندهي مبادلات فناوري، همگرائي و هم‌افزائي كشورهاي عضو گروه در اين حوزه داير شده است.
مجوز اين شبكه در سومين اجلاس وزراي صنعت و هفتمين اجلاس كارشناسان ارشد گروه دي‌هشت در مهرماه سال 1391 در شهر داكاي كشور بنگلادش، با عنوان شبكه تبادل و انتقال فناوري دي‌هشت(Technology Transfer and Exchange Network (TTENصادر گرديد كه بر اساس اين مصوبه، پارك فناوري پرديس به‌نمايندگي از ج.ا. ايران، مسئوليت دبيرخانه و تأمين زيرساخت ايجاد اين شبكه را عهده‌دار شده است و پورتال آن (www.d8tten.org) را راه‌اندازي كرده است.